Nhắc tới những sang chế thời kháng chiến cũng như lịch sử ngành quân khí hiện đại của Việt Nam, không thể không nhắc tới súng Bazooka tự chế do Thiếu Tướng Trần Đại Nghĩa nghiên cứu và chế tạo trong những ngày đầu Việt Minh chống Pháp còn muôn vàn khó khăn.
Năm 1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh sang Pháp dự Hội nghị Fontainebleau. Trong thời gian ở Pháp, Hồ Chủ tịch đã thu hút được đông đảo kiều bào ta nói chung và trí thức Việt kiều nói riêng xin được về nước phục vụ kháng chiến. Trong số đó có người trí thức trẻ mang tên Phạm Quang Lễ.
Ông Phạm Quang Lễ là một trí thức trình độ cao, có kiến thức chuyên sâu về công nghệ vũ khí, từng tham gia nghiên cứu vũ khí trong các cơ sở của Pháp và Đức Quốc xã.
Trở về nước ngày 20/10/1946, chỉ 7 ngày sau, Phạm Quang Lễ được Hồ Chủ tịch trực tiếp giao nhiệm vụ lên Thái Nguyên để nghiên cứu, chế tạo súng chống xe tăng theo mẫu Bazooka M1 60mm của Mỹ. Ngày 05/12/1946, ông lại được gọi về Bắc Bộ Phủ gặp cụ Hồ. Lúc bấy giờ, tình hình kháng chiến đã hết sức căng thẳng. Hồ Chủ tịch giao cho Phạm Quang Lễ làm cục trưởng Cục Quân giới, toàn tâm toàn ý lo vũ khí cho bộ đội. Sau đó, cụ Hồ đặt tên cho ông Lễ là Trần Đại Nghĩa để giữ bí mật và bảo vệ gia đình của ông.
Sau buổi gặp ấy, trong căn lán nhỏ với ngọn đèn dầu tù mù, ông hí hoáy với những bản thiết kế đến quên ăn, quên ngủ. Những kiến thức tích lũy trong 11 năm trời lần lượt được đưa ra áp dụng. Ông từng có kinh nghiệm với súng Bazooka khi từng trong bộ phận nghiên cứu vũ khí của Đức Quốc Xã khi cố gắng chế tạo Panzerschreck dựa trên Bazooka thu giữ được.
Cuối cùng, một khẩu súng Bazooka và 60 quả đạn đầu tiên được ra đời nhưng thử nghiệm chống tăng thất bại.
Tiếp tục tìm hiểu, Trần Đại Nghĩa thấy đạn "Bazooka" của Mỹ được nhồi bằng thuốc phóng, còn ta chỉ có loại thuốc súng lấy được từ bom đạn của Pháp. Bởi thế, ông lại mày mò tính toán nhiều chi tiết.
Cuối tháng 2/1947, việc chế tạo súng Bazooka đã thành công. Đạn bắn ra đâm xuyên đạt độ sâu 75cm trên tường gạch. Các thử nghiệm sau đó cho thấy sức công phá tương đương đạn HEAT M6 Bazooka 60mm của Mỹ (~7,6cm RHA). Tuy vậy, tầm bắn của súng có hạn chế. Khả năng bắn chính xác chỉ khoảng 60m, bắn vòng cầu mới được khoảng 80~100m.
Đêm 02/03/1947, sau khi nhận được lệnh khẩn cấp chế tạo súng đạn để chặn cuộc hành quân của Pháp, những người đồng chí quây quần bên cái "lán nguy hiểm" (bởi dưới gầm giường của ông Nghĩa luôn có vài tạ thuốc nổ) để nhồi thuốc, lắp đạn. 3 giờ sáng, tổ nghiên cứu của Trần Đại Nghĩa cùng anh em trong cơ quan Cục Quân giới nhồi lắp được 10 quả đạn mang mã hiệu B60, kèm 1 quả đạn khói, 1 súng Mỹ cải tiến đưa ra mặt trận.
Nhờ thế, sáng 03/03/1947, tại Chương Mỹ, Việt Minh đã bắn cháy 2 xe tăng M4 Sherman khiến người Pháp vô cùng bất ngờ, không hiểu tại sao Việt Minh lại có những vũ khí chống tăng như vậy.
Sau đó, những khẩu Bazooka Trần Đại Nghĩa này đã được nâng cấp, sản xuất và trang bị cho nhiều đơn vị của Việt Minh.
Sau Bazooka, ông Trần Đại Nghĩa đã cho ra đời thêm nhiều vũ khí mới, phục vụ đắc lực cho công cuộc chống Pháp của Việt Minh.
Bazooka Trần Đại Nghĩa là một vũ khí mang tính chất biểu tượng cho ngành Quân khí của QĐNDVN trong những ngày đầu kháng chiến khó khăn. Đây cũng là một sản phẩm mang tính biểu tượng của trí tuệ Việt trong thời kỳ khãng chiến chống Pháp cứu nước.
Thông số kỹ thuật:
- Chiều dài: 1,4m
- Khối lượng: 6,1kg
- Cỡ nòng: 60mm
- Sơ tốc đầu nòng: 81m/s
- Đầu đạn tự chế, xuyên phá 750mm tường gạch và 76mm thép đồng nhất.
- Tầm bắn hiệu quả: 60m
Vũ Việt Hoàng
