Hiện tượng làm sách giả, sách lậu là một vấn nạn của ngành xuất bản Việt Nam. Khi các cơ sở làm sách lậu còn mờ mắt vì lợi nhuận khổng lồ từ hành vi này, đồng thời khi chế tài xử lý của pháp luật còn hạn chế, nạn sách lậu sẽ còn hoành hành.

Tình trạng in lậu và buôn bán sách lậu đang ngày càng trở nên công khai, thách thức các cơ quan chức năng. Có một thực tế là hơn một nửa trong tổng số các đầu sách bán chạy nhất ở Việt Nam bị in lậu với số lượng lớn.

Dạo qua một vài tuyến phố ở Hà Nội như Phạm Văn Đồng, Đường Láng, Tô Hiệu, Đinh Lễ, Nguyễn Xí..., có thể thấy sách được bày bán tràn lan không chỉ trong cửa hàng, mà ngay trên vỉa hè với mức giá khá rẻ, chiết khấu 40-50%, thậm chí một số cuốn còn lên đến 60% so với giá ghi trên bìa sách. Đây cũng được xem là "thiên đường" sách giá rẻ cho giới học sinh, sinh viên. Các đầu sách ở đây khá phong phú từ sách giáo khoa, sách tham khảo, giáo trình, sách chuyên ngành đến tiểu thuyết, truyện ngắn, sách thiếu nhi… của các nhà xuất bản quen thuộc như Kim Đồng, Nhã Nam, Bách Việt, Văn học... Không chỉ ở vỉa hè, sách lậu còn tràn vào Hội chợ sách Quốc tế vừa diễn ra tại Hà Nội. Những bản in lậu của “Búp sen xanh” (Sơn Tùng), “Thú chơi sách” (Vương Hồng Sển), “Văn hóa Việt Nam” (Trần Quốc Vượng)… từng gây xôn xao dư luận cũng đã vô tư lọt vào hội chợ và bày bán công khai bên cạnh những cuốn sách có bản quyền. Nhiều xuất bản phẩm lậu vi phạm quyền tác giả nhưng giá còn cao hơn sách thật. Giá in bìa là thật chỉ có 20.000 đồng nhưng sách lậu sẵn sàng đối phó bằng cách in giá lên 30.000 đồng và chiết khấu xuống sâu, để vẫn bán 20.000 đồng. Người tiêu dùng cứ nghĩ đó là sách thật được chiết khấu cao. Đơn cử, năm 2016, cuốn sách “Đắc nhân tâm” của nhà xuất bản Trí Việt bị phát hiện có đến 13 phiên bản sách lậu và nhiều cuốn giá cao hơn sách thật ít nhất từ 10.000 đồng/cuốn. (Theo Thông tin từ Viện Kiểm Sát Nhân Dân Tối Cao)

Vì sao sách lậu có giá rẻ bất ngờ đến vậy, dưới đây là 3 nguyên nhân chính:

Thứ nhất, kẻ làm sách lậu cứ việc scan và copy những cuốn sách thật, sách xịn ra bán. Người làm sách giả không hề trả tiền bản quyền cho tác giả. Nếu là sách mua bản quyền từ nước ngoài, các công ty sách phải trả thêm tiền dịch, tiền hiệu đính, mà nhiều khi những khoản tiền này không hề nhỏ. Kẻ làm sách giả, sách lậu không phải chi trả tiền cho dịch giả, người hiệu đính, biên tập viên, nhân viên chế bản, họa sĩ trình bày bìa… Rất nhiều khoản chi phí họ không hề mất. Chỉ việc scan và in ra bán.

Thứ hai, chất lượng của sách lậu, sách giả kém. Họ thường chọn loại giấy xấu hơn, mỏng hơn, kém chất lượng hơn, khổ nhỏ hơn… Tất cả điều này làm giá thành cuốn sách thấp hơn.

Thứ ba, kẻ làm sách lậu thường chọn những xưởng in tư nhân nhỏ, manh mún, nằm ở vùng sâu vùng xa, với thiết bị máy móc lạc hậu, cũ nát, kém chất lượng. Trong trường hợp bị bắt, bị tịch thu tang vật, chi phí cũng không quá lớn. Những công ty in có uy tín, nằm trong thành phố, thường không dám in sách lậu. Vì khi in sách, bao giờ cũng phải trình giấy phép xuất bản. Tuy nhiên cũng không loại trừ có những xưởng in tham tiền hay không có việc làm liều nhận in sách lậu.

Hệ quả của in lậu đã gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền, lợi ích của tác giả, gây thiệt hại lớn về kinh tế cho các nhà xuất bản, làm thất thu ngân sách nhà nước. Chưa có con số thống kê cụ thể từ cơ quan chức năng nhưng theo ước tính của giới kinh doanh sách, thiệt hại do sách lậu mỗi năm đến hàng chục tỷ đồng.

Thiệt hại về phía các công ty sách và các nhà xuất bản thì đã rõ, về cả kinh tế và uy tín. Họ bỏ tiền ra mua bản quyền, dịch, hiệu đính, biên tập, trình bày và cho ra đời những đứa con tâm huyết với bao công sức và trí tuệ nhưng lại bị cướp trắng trợn, bị hớt tay trên, bị làm hạ giá trị.

Về phía tác giả, họ là những người chịu thiệt hại nặng nề. Chúng ta được biết các tác giả được hưởng tiền bản quyền từ số sách bán được. Nếu sách lậu lan tràn, công ty hay nhà xuất bản giữ bản quyền bán quyền cuốn sách không bán được sách và như vậy tiền bản quyền cho tác giả sẽ giảm đáng kể. Đây chắc chắn là một trong những nguyên nhân làm cho các tác giả nản lòng. Nếu những tác giả có uy tín, tài năng, tâm huyết không viết sách nữa, chúng ta sẽ xuất bản những loại sách nào?

Người mua sách giả bị thiệt hại vì bỏ tiền mua 1 sản phẩm kém chất lượng. Sách bị sao chụp mờ khiến chữ nhòe, đứt nét, màu sắc không đồng đều, sử dụng giấy mỏng và không dập nổi, ép nhũ, cán mờ, bóng điểm… hoặc chỉ làm bìa mềm, không làm tay gấp cho bìa, không làm áo ôm/đai sách... Thậm chí, do sản xuất cẩu thả, sách lậu còn có những lỗi sai nghiêm trọng về kiến thức.

Đối với xã hội, mối nguy hại lớn nhất mà sách lậu, sách giả mang lại chính là việc mọi người chấp nhận sách lậu, nghĩa là đang chấp nhận thói ăn cắp tri thức, chấp nhận những cuốn sách sai lệch về nội dung và yếu kém về hình thức.

Rất nhiều vụ việc in sách lậu bị cơ quan chức năng phát hiện, xử lý nhưng rút cục chỉ như “đá ném ao bèo”. Đã gần 14 năm trôi qua kể từ ngày Việt Nam tham gia công ước Berne, công ước bảo hộ quyền tác giả (Công ước Berne có hiệu lực tại Việt Nam kể từ ngày 26 tháng 10 năm 2004). Tuy nhiên việc thực thi công ước này đến nay vẫn còn quá nhiều bất cập gây bức xúc cho rất nhiều người. Cuộc chiến với sách giả , sách lậu còn lâu dài và gian nan.

Biện pháp thường được áp dụng hiện nay của nhiều đơn vị xuất bản là các phương pháp chống làm giả như: làm bìa cứng, bìa nổi; dán tem chống hàng giả, in tem chìm ngoài bìa bốn. Song Tem chống giả vẫn bị làm giả. Các cơ sở làm sách lậu đã nhanh chóng "nhái" được mẫu mã.

Các cơ quan chức năng liên quan cũng đã, đang có những nỗ lực để xử lý vấn nạn sách lậu, sách vi phạm bản quyền. Hiện nay, ngoài Đoàn liên ngành phòng, chống in lậu Trung ương gồm các Bộ: Công an, Tài chính, Công Thương, Văn hóa - Thể thao và Du lịch do Bộ Thông tin và Truyền thông làm thường trực, còn có 58/63 tỉnh, thành phố thành lập Đội liên ngành ở địa phương nhằm thanh tra, kiểm tra phát hiện kịp thời các vi phạm trong lĩnh vực in lậu.

Nhưng sau nhiều năm liên tiếp bỏ công sức đấu tranh mà không mang lại kết quả thiết thực, phần lớn các nhà xuất bản, đơn vị làm sách đã ngậm ngùi chấp nhận “sống chung cùng sách lậu”.

Lý do là tâm sức, tiền của bỏ ra đi bắt sách lậu thì nhiều, song việc xử lý hành chính không đủ sức răn đe. Ngay cơ quan quản lý nhà nước là Cục Xuất bản cho đến Hội xuất bản, trong các đợt tổng kết hoạt động cuối năm đều nhận định sách lậu đã trở thành vấn nạn song không tìm được giải pháp ngăn chặn vì chế tài xử phạt quá nhẹ (tối đa 30 triệu đồng). Số tiền phạt chỉ bằng một phần rất nhỏ so với lợi nhuận mà các cơ sở, cá nhân in lậu sách thu được. Do đó, nhiều cơ sở vi phạm sẵn sàng nộp phạt, sau đó lại hoạt động với quy mô lớn và thủ đoạn tinh vi hơn. Vì vậy, nhiều ý kiến cho rằng cần có biện pháp ngăn chặn từ gốc. Có thể là tăng nặng xử phạt hành chính, cấm hoạt động, đình chỉ hoạt động... nếu cơ sở, cá nhân in lậu bị phát hiện. Thậm chí cần bổ sung điều luật vào trong Bộ luật Hình sự.

Việc quản lý cần chặt chẽ hơn từ khâu cấp phép in ấn đến kiểm tra, phát hành (chỉ cấp giấy đăng ký xuất bản khi đơn vị xuất bản cung cấp được đầy đủ tài liệu/văn bản hợp pháp chứng mình nguồn gốc và quyền hợp pháp trong in ấn, phát hành bản thảo) và xử lý triệt để các cơ sở, cá nhân vi phạm.

Nhưng rút cục, nhân tố quyết định sự thành bại trong "trận chiến" cam go này chính là độc giả - những người bỏ tiền mua sách.

Hãy chung tay tẩy chay sách lậu bằng cách mua sách ở những nhà sách, hiệu sách uy tín. Chỉ khi độc giả ý thức được việc mua và đọc sách thật là hành vi văn hóa và tôn trọng pháp luật, là bảo vệ lợi ích chính đáng của mình khi mua sản phẩm đảm bảo chất lượng, nạn sách lậu mới được giải quyết triệt để.

Cuối cùng, các công ty sách, các nhà xuất bản nghiêm túc cần ngồi lại với nhau và phối hợp ra quân chống sách giả sách lậu. Trong lúc đợi nhà nước và các cơ quan chức năng có những biện pháp quyết liệt hơn, chính các nhà xuất bản và các công ty sách cần bảo vệ mình. Bảo vệ mình tức bảo vệ các tác giả, các đối tác và bạn đọc.

Với kinh nghiệm lâu năm trong lĩnh vực bản quyền, sở hữu trí tuệ, CONCETTI sẽ là một đối tác tin cậy cho những tác giả, nhà sách, nhà xuất bản… muốn được bảo vệ quyền lợi chính đáng của mình.

Vũ Việt Hoàng tổng hợp